කුඩු මිරිස්ස

මෙම ඡායාරූපයෙන් දැක්වෙන්නේ “කුඩු මිරිස්ස” ශාකයෙකි. දේශීය වෙදකමේ මහගු ඖෂධයක් වන මෙය මොළේ (මස්තිෂ්ක) ධමනි හා හෘදයේ කිරීටක ධමනි ගත ලේ කැටි හිරවීම්, තදවීම් හා පිපිරීම්, ලේ ගැලීම් වළකයි. ස්‍රෝතස් ගත සියලු අවරෝධතා නිරෝධ කර යි. ලේ කැටි දිය කරයි. වා සෙම් නසයි. ආක්ෂේප වළක්වයි. ස්නායු නාඩි ශක්තිමත් කර යි. ප්‍රදාහකාරක යි. විෂාණු නාශකයි.

සකුවෙන් දහන සහ කාඤ්චන නමින් හඳුන්වන කුඩු මිරිස්ස ශාකයේ උද්භිද විද්‍යා නාමය Toddalia asiatica (L) Lam වෙයි. කුලය Rutaceae හෙවත් ජම්බීර නාමය ගනී. ලතා ගණයෙහි ලා ගැනෙන මේ ශාකයෙහි දන්ඩෙත් කොළවල යටපැත්තෙත් කටු සහිත ය. ගෙඩි කපු කිනිස්ස ගෙඩිවල හැඩය ගන්නා නමුත් ඊට වඩා තරමක් කුඩා ය. මාර්තු වන විට කුඩුමිරිස්ස ශාකවල කහ පැහැති රවුම් පෙති පහක් ඇති මල් පොකුරු හට ගනී. ගෙඩි දක්නට ලැබෙන්නේ ජූනි මාසයට ආසන්න කාලයේදී ය.

ඖෂධීය ගුණයන්

මෙහි තද බල සුගන්ධශීලී වාෂ්පීය තෛලයක් ද මුලේ පොත්තෙහි වාෂ්පශීලී තෛල දුම්මල සහ තික්ත පදාර්ථයක් ද, අම්ලය ද තිබේ. උපක්ෂාර ද ඇත. රසය තික්ත ය. ගුණයෙන් රූක්ෂ ය. වීර්යයෙන් උෂ්ණ ය. විපාකය කටුකය.

දෝෂ වශයෙන් ගත් කල කුඩු මිරිස්ස වා, සෙම් නස යි. අග්නිය වඩයි. ආහාර රුචිය උපදවයි. අතීසාර, ඉදිමුම්, වණ, උණ සමනය කර යි. ලේ යාම නවත්ව යි. ඉහත කී ගුණයන් ගෙන් ද යුක්ත යි. තැල්මට, සර්ප විෂට හා කැඩුම් බැඳුම්වලට භාවිතා වේ. තෙල් සහ ආලේපවලට කුඩු මිරිස්ස අමුවෙන් ගනී.

දේශීය චිකිස්තාවේ දී රුදුරු සන්නි රෝග සඳහා යොදන මහා මත්තුපහ ගුලියේ අනුපානය සඳහා මෙය යොදා ගන්නා බව කියයි.

“පඹුරු, දොඩම්, දෙහි නික යකිවනස්ස බෙලි වං ඇපලින කුඹුරු එරාවන කමනිය කුඩු මිරිස ද මෙම දළු ගෙන ඉගුරු, ලසුණු උඳුනක පිස

මැඩ මී, තල, රුදුරු සන්නි උණ ගිනියම් වනස යි. අඳුරට රිවි මෙන”

යන කවියෙන් එය පැහැදිලි ය. තුන් දොස් සමනය කරන කුඩු මිරිස්ස දිව්‍යාංගනාදී තෛලයට, රත තෙලට, සන්නිරාජ තෛලයට සහ කුඩුමිරිස්ස තෙලට ගනු ලැබේ. මෙම මුලේ පොතු චූර්ණය, මැලේරියාව, වැනි උණ රෝවලට යොද යි. උණ නසන ගුණ ඇති බැවින් සන්නිපාත උණට හා නො බසින උණට ද ආමවාත බාලක පක්ෂඝාත හා පක්ෂඝාත රෝගවලට ද යොදා ගැනේ.

සූතිකා ජ්වරූයට කුඩු මිරිස්ස ස්වරසය, මාත්තු පහ හෝ සීතාරාම ගුලි අනුපාතයට ගනිති. කුඩු මිරිස්ස සුරාසවය උණ රෝගවලට යොද යි.

අස්ථි භග්නයේ දී කුඩු මිරිස්ස කොළ, කහට කොළ හා‍ පොතු, කහ දමා කොටා මලවා බැඳීමෙන් ඇට පෑස්සෙයි.

කුමාරගුලියට හා ජීවානන්ද ගුලියට ද යොදන අනුපානුවට කුඩු මිරිස්ස දළු, පාවට්ටා දළු, නික දළු, බට කිරිල්ල දළු කොටා කෙසෙල් කොළේ ඔතා උණු අළුයට තබා තම්බා මිරිකා යුෂට ගුලි ලා දිය කර දීම පැරැණි ප්‍රතිකාරයකි.